Śliwiński Stanisław (1893—1940), dekorator i scenograf teatralny, malarz.
Ur. 21 IV w Warszawie, był synem Romana i Marii (Marianny) z Wernerów.
Po ukończeniu w r. 1908 niższego gimnazjum w Warszawie Ś. kontynuował naukę w Warszawskiej Szkole Rysunkowej, w której za swe prace otrzymał pierwszą nagrodę konkursową. Szkołę ukończył w r. 1910 i do r. 1912 uczył się zawodu u Stanisława Jasieńskiego, kierownika działu techniczno-dekoracyjnego Warszawskich Teatrów Rządowych. Informacja Stanisława Łozy, że studiował we Francji i Włoszech, nie znajduje potwierdzenia. Na początku r. 1913 został zatrudniony przez Arnolda Szyfmana w nowo utworzonym Teatrze Polskim w Warszawie, jako pomocnik scenografów Wincentego Drabika i Karola Frycza. W r. 1916 został tam kierownikiem malarni. Debiutował dekoracjami i kostiumami do „Ahaswera” Gabrieli Zapolskiej, wystawionego 17 III t.r. w reżyserii Aleksandra Zelwerowicza. Następnie zaprojektował dekoracje m.in. do „Uczty Herodiady” Jana Kasprowicza, „Murzyna” Jerzego Szaniawskiego (oba reż. Józef Sosnowski) oraz „Miłości i loterii” wg J.-P. Floriana (premiera 30 IV 1918), pierwszej w pełni samodzielnej pracy teatralnej Leona Schillera. Szyfman po powrocie z Rosji w sierpniu 1918 powierzył Ś-emu i Drabikowi funkcję scenografów w Teatrze Polskim. Ś. jesienią 1919 rozpoczął studia malarskie w ASP w Krakowie pod kierunkiem Józefa Mehoffera. W r. 1920 porzucił je, by walczyć ochotniczo w szeregach WP w czasie wojny polsko-sowieckiej; jako żołnierz II Armii gen. Antoniego Listowskiego uczestniczył w operacji kijowskiej i pod koniec kwietnia walczył pod Miropolem. Jednak wkrótce potem wrócił do Warszawy i w Teatrze Polskim przygotował scenografię do przedstawienia „Romantyczni” E. Rostanda (reż. Ryszard Bolesławski), którego premiera odbyła się 15 VII 1920; od t.r. był wykonawcą dekoracji do przedstawień operowych w Teatrze Wielkim, głównie wg projektów Drabika.
Ś. w marcu 1921 wystawił obrazy olejne, akwarele, pastele i rysunki w warszawskim Salonie Sztuki Polskiej Nowoczesnej, prowadzonym przez Zofię Helenę Sokołowską. W lipcu t.r. został ponownie zatrudniony przez Szyfmana jako scenograf Teatrów Polskiego i Małego. Wspólnie z Eugeniuszem Dziewulskim przygotował zgeometryzowaną, kubizującą scenografię do prapremiery „Pragmatystów” Stanisława Ignacego Witkiewicza w teatrzyku eksperymentalnym «Elsynor» w siedzibie Teatru Małego (29 XII, reż. Karol Borowski). W Teatrze Polskim zaprojektował m.in. «japonizowane zręcznie apartamenta» (Frycz) do „Tajfunu” M. Lengyela (reż. Borowski) i «egzotyczne wnętrza» (Frycz) do „Diabła” F. Molnára (reż. Zelwerowicz). Ważnym etapem w rozwoju twórczości Ś-ego była scenografia do „Zmartwychwstania” Karola Huberta Rostworowskiego (premiera 15 XI 1922, reż. Borowski), w której ujął Kraków z «perspektywy wawelskich krużganków i krakowskiego rynku» (Frycz). Pracował także w prowadzonej przez Szyfmana trzeciej scenie Teatru Polskiego, teatrze Komedia; w l. 1923—4 przygotowywał tu dekoracje do sztuk, głównie w reżyserii Jana Janusza, m.in. „Tajemniczego pana” Zygmunta Nowakowskiego. W Teatrze Małym współpracował najczęściej z Aleksandrem Węgierką, projektując dekoracje do reżyserowanych przez niego dramatów popularnych: „Świt, dzień i noc” D. Niccodemiego, „Nie trzeba się niczemu dziwić” Stefana Kiedrzyńskiego i „Świerszcz za kominem” wg Ch. Dickensa (wraz z Fryczem), a także do „Klątwy” Stanisława Wyspiańskiego i „Zamiany” P. Claudela; natomiast z Borowskim współpracował przy „Szoferze Archibaldzie” Marii Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej, „Murzynie warszawskim” Antoniego Słonimskiego i „Końcu pani Cheyney” F. Lonsdale’a. W Teatrze Polskim wykonał, zaprojektowane przez Tadeusza Gronowskiego, dekoracje do „Od poranka do północy” G. Kaisera (1924, reż. Zelwerowicz). Jako malarz tworzył autoportrety (W lustrze, Studium olejne) i portrety (Portret matki, Szkic matki), pejzaże, w tym widoki z Kazimierza nad Wisłą i okolic (Dom pod Krzysztofem”, Spichrz, Kaplica w Janowcu), malował także kwiaty i zwierzęta; wg Frycza były to obrazy pełne «szczerej bezpretensjonalnej […] prostoty w wyrazie, zarówno jak w środkach malarskich». Prace te wystawił w marcu 1924 w Salonie Sztuki Czesława Garlińskiego w Warszawie, obok trzydziestu sześciu projektów scenicznych, m.in. do „Zmartwychwstania” oraz (nie wiadomo czy zrealizowanych) baletu „Pan Twardowski” Ludomira Różyckiego i suity „Szeherezada” N. Rimskiego-Korsakowa. Projekty sceniczne Ś-ego były pokazywane również w Paryżu, w galerii Hôtel Jean Carpentier w październiku 1925 i marcu 1926, oraz w Nowym Jorku na International Theatre Exposition w lutym i marcu 1926 (na której wystawiało ponad dwustu ludzi teatru, m.in. P. Picasso, H. Richter i A. Tairow). Na wernisażu kolejnej wystawy w salonie Garlińskiego 9 V t.r. pokazał Ś. głównie akwarelowe martwe natury (Martwą naturę z wazą), a także pejzaże, m.in. tatrzańskie (Góral na łące), w których łączył «zalety impresjonisty i malarza zdobniczego» (J. Kleczyński). Do „Samuela Zborowskiego” Juliusza Słowackiego, wystawionego w r. 1927 w Teatrze Polskim przez Schillera, zbudował z podestów i kotar ascetyczną, abstrakcyjną w założeniu dekorację. Z reżyserem tym współpracował również w r. 1928 przy „Człowieku i nadczłowieku” G. B. Shawa, tworząc, wg Słonimskiego, «dekoracje żywe, celowe i zajmujące», a także przy „Broadwayu” P. Dunninga i D. Abbota, „Przedmieściu” F. Langera oraz „Operze za trzy grosze”, pierwszej sztuce B. Brechta prezentowanej w teatrze polskim (premiera 5 V 1929), w których, wg Franciszka Siedleckiego („Dzień Pol.” 1929 nr 220), «świetnie odczuwa miasto dzisiejsze z szarą powłoką codzienności — lub półcieniem, gdzie zbrodnia się rodzi». Słonimski uznał, że współpraca z Schillerem czyni ze Ś-ego «jednego z najlepszych naszych dekoratorów».
W sierpniu 1929 w Salach Redutowych Teatru Wielkiego otwarto wystawę z okazji setnej rocznicy śmierci Wojciecha Bogusławskiego; Ś. przedstawił na niej kilka makiet. Obok innych polskich artystów uczestniczył w otwartej 1 XI 1930 w Grand Palais w Paryżu międzynarodowej wystawie w ramach Salonu Jesiennego, na której pokazał dekoracje i kostiumy do „Pana Twardowskiego”. W warszawskiej Zachęcie uczestniczył w lutym 1931 w wystawie zbiorowej, przedstawiając ponad siedemdziesiąt akwarel z projektami scenografii i kostiumów, m.in. do „Samuela Zborowskiego”, „Człowieka i nadczłowieka”, „Przedmieścia”, „Końca pani Cheney”, „Opery za trzy grosze”, „Zamiany”, „Broadwayu”, „Murzyna warszawskiego” i „Zaczarowanej królewny” Artura Oppmana (1926, reż. Konstanty Tatarkiewicz). Następnie przebywał kilka miesięcy zagranicą. Na paryskim Salonie Jesiennym otwartym 1 XI 1931 jego dzieła były prezentowane na urządzonej przez Mieczysława Tretera wystawie polskiej scenografii współczesnej. W podległym Szyfmanowi efemerycznym Teatrze na Chłodnej Ś. przygotował t.r. dla Węgierki scenografię do „Świerszcza za kominem”. Dla tego reżysera stworzył do „Elżbiety, królowej Anglii” F. Brucknera w Teatrze Polskim dekorację oszczędną w formie, ale «efektowną», symultaniczną, w której przy pomocy podestów «z prostotą rozwiązał […] dwuplanowość odsłony w kościele katolickim i anglikańskim» (W. Brumer). Z Węgierką pracował potem m.in. przy „Pigmalionie” Shawa (1932) i „Ptakach” Arystofanesa (1933). Sporadycznie projektował dekoracje dla Teatrów: Letniego i Narodowego. W l. 1932—3 współpracował także z Teatrem Nowe Ateneum; w okresie wspólnej dyrekcji Schillera i Stefana Jaracza przygotował dekoracje do „Czarnego getta” E. O’Neilla (reż. Edmund Wierciński) oraz „Kapitana z Koepenick” C. Zuckmayera (reż. Schiller), a w okresie dyrekcji Schillera i Karola Adwentowicza — do faktomontażu „Borys Sawinkow” wg I. J. Singera (reż. Schiller). W kwietniu 1933 przedstawił w Zachęcie kolekcję ponad dwudziestu różnotematycznych akwarel, m.in. Żydowskie domy w Palermo, Via Salaria w Rzymie, Kościół św. Franciszka w Assyżu, Saska Kępa, Chłopski dom w Kazimierzu, Wieś Drogoszew, Zakopane rankiem. W Teatrze Polskim zaprojektował monumentalne dekoracje do „Kajusa Cezara Kaliguli” Rostworowskiego (1934, reż. Schiller), a także kostiumy w konwencji historyzmu, choć w zakresie projektowania kostiumów współpracował już najczęściej z Władysławem Daszewskim. Inspirację dla scenografii „Snu nocy letniej” W. Shakespeare’a (reż. Schiller), umieszczonej na scenie obrotowej (1934), czerpał «ze starych barwnych drzeworytów ludowych» (Schiller), ale wg Słonimskiego były one «nieco smutne. Drzewa przypominały zgliszcza spalonych kominów fabrycznych». W r. 1935 w Cercle Royal Artistique w Antwerpii wystawił projekty dekoracji teatralnych oraz studia i obrazy olejne, a w październiku t.r. w muz. miejskim w Akwizgranie uczestniczył w wystawie polskiej grafiki i sztuki dekoracyjnej.
Z okazji 25-lecia pracy artystycznej Ś-ego zorganizowano w styczniu 1936 w Zachęcie wystawę jego projektów scenografii, fotografii dekoracji oraz trzydziestu akwarel, przeważnie z motywami pejzażowymi i architektonicznymi, m.in. z Rzymu i Sycylii, w których Wacław Husarski docenił «zmysł przestrzeni […] gust w doborze barw przełamanych, a jednak mocnych». Wystawy Ś-ego odbyły się t.r. również w niewielkiej galerii prywatnej w Londynie oraz Royal Irish Academy of Art w Dublinie, gdzie pokazał trzy prace: Świerszcz za kominem, Ptaki i Kazimierz. Na wystawie międzynarodowej Arts et des Techniques appliqués à la Vie moderne w Paryżu otrzymał w r. 1937 za dekoracje jedno z kilkudziesięciu przyznanych Polsce Grand Prix. Na 25-lecie Teatru Polskiego Węgierko wystawił 31 III 1938 „Noc listopadową” Wyspiańskiego, w której Ś. jako scenograf «rozłamał przestrzeń światłem» (J. M. Szancer) na świat ludzi i bogów, a dzięki «zręcznej syntezie dekoracyjnej» (Brumer) zbudował scenografię dążącą do monumentalizmu, ale realistyczną w szczegółach. Tego dnia otwarto w foyer teatru przygotowaną przez Ś-ego i Tretera wystawę, na której pokazano m.in. szkice i projekty Ś-ego do dziesięciu sztuk, m.in. „Wesela Figara” P. Beaumarchais (1937, reż. Węgierko) oraz niezrealizowanych: „Hamleta” Shakespeare’a, „Króla Edypa” Sofoklesa i „Trzech sióstr” A. Czechowa. W r. 1938 zaprojektował Ś. dekoracje m.in. do „Maskarady” Jarosława Iwaszkiewicza (reż. Wierciński), „Temperamentów” Antoniego Cwojdzińskiego (reż. Zbigniew Ziembiński) oraz „Cyganerii paryskiej” Mariana Hemara wg H. Murgera i T. Barrière’a, które były «smutne i nieładne» (Słonimski). Na wystawie zbiorowej w Stedelijk Museum w Amsterdamie pokazano 19 II t.r. akwarele i dekoracje Ś-ego. W lutym 1939 wziął udział w II Wystawie Prac Grupy Akwarelistów w Zachęcie.
Ś. zaprojektował ponad dwieście dekoracji, najwięcej dla Teatru Polskiego i Małego. «Utalentowany i porządny człowiek» (Frycz), nie był indywidualnością, raczej użytecznym, sprawnym artystą-rzemieślnikiem. Przedstawiał «typ malarza wychowanego w atmosferze pracy, […] w trudzie i wysiłku realizatorskim» (J. Bajkowski). Niekiedy projektował dekoracje awangardyzujące, groteskowe („Pan de Pourceaugnac” Moliera, 1918, reż. Zelwerowicz) i futurystyczne („Czerwony młyn” Molnára, 1924, reż. Borowski), generalnie jednak był zwolennikiem ujęć realistyczno-historycznych. Wg Jana Lorentowicza «wniósł do scenografii polskiej element konstrukcji architektonicznej na większą skalę». Najciekawsze dekoracje stworzył we współpracy z wielkimi indywidualnościami reżyserskimi: Węgierką, Wiercińskim, a przede wszystkim Schillerem, z którym zrealizował trzynaście premier.
Podczas okupacji niemieckiej Ś. utrzymywał się ze sprzedaży swych obrazów; chorował na gruźlicę i żył w nędzy. Zmarł 30 X 1940 w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Ś. nie założył rodziny.
Obrazy Ś-ego znajdują się w Muz. Narodowym w Krakowie (Owoce, 1926) oraz w kolekcjach prywatnych. Na wystawie „Od «Irydiona» do «Irydiona»” zorganizowanej w r. 2013 w Muz. Teatralnym w Warszawie na stulecie Teatru Polskiego pokazano m.in. projekty Ś-ego.
Fot. w: Orlicz M., Polski teatr współczesny, W. 1935; — Bibliogr. Warszawy, V, VI; Hahn W., Shakespeare w Polsce. Bibliografia, Wr. 1958; Hałabuda S. i in., Dramat polski 1765—2005, W.—Kr. 2014; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? II; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; PSB (Jasieński Stanisław); Słown. Teatru Pol. (bibliogr.); Strauss S., Bibliografia źródeł do historii teatru w Polsce. Druki zwarte i ulotne, Wr. 1957; — Dekoracje i kostiumy. Katalog wystawy szkiców i projektów urządzonej na uroczystość XXV-lecia Teatru Polskiego w Warszawie, W. 1938; Kiesler F., Heap J., International Theatre Exposition, New York 1926; Przewodnik Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, (1931) nr 61, (1933) nr 83, (1936) nr 109; Wystawa obrazów i projektów scenicznych Stanisława Śliwińskiego, W. 1924; Wystawa paryska 1937. Jury międzynarodowe. Nagrody i dyplomy uzyskane przez Dział Polski, W. 1939 s. 37; — Bajkowski J., Wystawy w Zachęcie, „Prosto z mostu” 1936 nr 7; Brumer W., Tradycja i styl w teatrze, W. 1986; Degler J., Witkacy w teatrze międzywojennym, W. 1973; Husarski W., Kronika artystyczna, „Tyg. Ilustr.” 1936 nr 5; Krasiński E., Arnold Szyfman. Portret dyrektora w labiryncie teatru, W. 2013 (fot.); tenże, Teatr Jaracza, W. 1970; tenże, Teatr Polski Arnolda Szyfmana 1913—1939, W. 1991; Lorentowicz J., Dwadzieścia lat teatru, W. 1932 III; tenże, Teatr Polski w Warszawie 1913—1938, W. 1938; Marczak-Oborski S., Teatr w Polsce 1918—1939. Wielkie ośrodki, W. 1984; Osterloff B., Aleksander Zelwerowicz, W. 2011 (fot.); Pol. życie artyst. w l. 1915—39, (bibliogr.); Schiller L., Droga przez teatr 1924—1939, W. 1983; tenże, Na progu nowego teatru 1908—1924, W. 1978; Siedlecki F., O sztuce scenicznej, Wr. 1991; Słonimski A., Gwałt na Melpomenie, W. 1959; Strzelecki Z., Polska plastyka teatralna, W. 1963; Treter M., Teatr a sztuki plastyczne (Uwagi o scenografii polskiej), W. 1933 s. 53 (fot.); — Rozmowy z Leonem Schillerem. Wywiady i autowywiady 1923—1953, W. 1996; — „As” 1938 nr 16 (J. M. Szancer); „Czas” 1936 nr 118; „Kur. Pol.” 1926 nr 150 (L. Życki); „Kur. Warsz.” 1924 nr 69, 1926 nr 146 (J. Kleczyński); „Naród” 1921 nr 80 wyd. poranne; „Pam. Teatr.” 1982 z. 1—4 (list Ś-ego do Szyfmana); „Plastyka” 1935 nr 7; „Tyg. Ilustr.” 1924 nr 12; „Wiad. Liter.” 1924 nr 10; — B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 7665; Muz. Teatr. w W.: List z podziękowaniami do Edmunda Rygiera i bilet wizytowy, projekty; USC w W.: Akt zgonu, nr I—Z/1910/1940; — Informacje Maureen Mroczek Morris z San Francisco.
Roman Włodek